 |
|
|
|
Jan Dibbets: Ontwerp voor de nieuwe ramen voor de kathedrale basiliek St Bavo te Haarlem
Foto: Tom Haartsen
|
|
|
JAN DIBBETS ONTWERPT GLAS-IN-LOODRAMEN VOOR DE KATHEDRALE BASILIEK ST BAVO TE HAARLEM
Cutting Edge 9
Met grote belangstelling volgt Glass is more! de opdracht voor het ontwerpen van de nieuwe ramen voor de kathedrale basiliek St Bavo te Haarlem.
Twee eerdere grote opdrachten voor de kathedraal Saint-Louis van Blois in Frankrijk en de kerk H. Gertrudis in Wijlre, Nederland, gingen deze vooraf. Opdrachten die velen in beroering brachten en waarover nog steeds met passie wordt gediscussieerd. Na de boude uitspraak van Dibbets waarbij bijna al het eerdere gebrandschilderd glas naar de glasbak werd verwezen en het zien van de vensters in situ is men voor of tegen of zwijgt zoals bij het sprookje De nieuwe kleren van de keizer.
|
|
Posted 7 August 2014
|
Share this:
|
|
Het Nederlands Architectuurinstituut schreef destijds als introductie over de kunstenaar:
Jan Dibbets (Weert 1941) studeerde in 1967 af aan St. Martin’s school in Londen, waar hij o.a. Robert Long leerde kennen. Dibbets hield zich vooral bezig met vormen van land art, met fotografie, film en video. Hierbij gaat het erom de kijker van de hem vertrouwde werkelijkheid te vervreemden. Zo maakte hij aanvankelijk losse composities van zand, gras, zaagsel, takkenbossen en water op de vloer, later geometrische grassculpturen. Vanaf eind jaren zeventig kreeg zijn werk een monumentaler karakter. Eerst stond hierbij vooral de omhooggerichte architectuur van kerken en kathedralen centraal, maar later ook eenvoudiger elementen als een venster of een stoeptegel. Dibbets wijdt zich sinds midden jaren negentig ook aan toegepaste kunst aan monumenten zoals de ontwerpen voor kerkramen in Blois, Frankrijk, en in Wijlre.
Over de opdracht voor de kathedraal van Blois schreef De Volkskrant van 23/12/2000: De kathedraal dateert van 1600. Uitgesproken lelijk, vindt Dibbets hem. “Een varkenshok, een voddenkist.” Tot op zekere hoogte heeft Dibbets het hok kunnen uitmesten. “Het was verschrikkelijk. Vijf beelden bij elke pilaar. Overal schilderijen. Allemaal eruit.”
Dibbets kreeg z'n opdracht in 1992 van Jack Lang, toen flamboyant minister van Cultuur onder president Mitterrand en hij werkte van 1990 tot 2000 aan het project.
Ter gelegenheid van de uitreiking van de Sikkensprijs 1995 bij de presentatie van de nieuwe vensters voor R.K. kerk H. Gertrudis in Wijlre in Zuid-Limburg schreef Tracy Metz het volgende in een interview met Dibbets over zijn kerkramen, onder de kop “Het kiezen van de juiste kleur is net als het vinden van het juiste woord voor een gedicht”:
“Wat mij het meeste heeft beziggehouden is de vraag wanneer is iets beeld en wanneer wordt het decoratie? Met één streepje te veel is het meteen afgelopen. Heb je twee streepjes ergens staan, dat is perfect, maar doe je er een derde bij wordt het meteen flauwekul.”
Dibbets wilde geen plaatjes afbeelden, zoals in de ‘strontbruine’ 19-de eeuwse brandschilderingen achter het altaar. Dibbets vond dat ‘plaatjes’ niet passen in een tijd waarin iedereen kan lezen en schrijven. Hij werkte met teksten, symbolen, kleurige diagonalen, horizontalen en verticalen in grote lichte vlakken.
Voordat hij de opdracht voor Blois aannam, wilde Dibbets voor zichzelf weten of hij een dergelijk met clichés beladen medium naar zijn hand kon zetten. “Aanvankelijk had ik er absoluut geen oren naar. Er is heel weinig glas in lood dat de moeite waard is, het zit erg vast aan beeldende clichés. Een gevaarlijke opdracht voor een kunstenaar dus, linke soep.” Zijn antwoord op Blois was dan ook in eerste instantie nee, tenzij. “Dan blijkt als je er over nadenkt, je toch steeds meer ideeën krijgt. Je gaat nadenken over al die rommel die je kent en wat je er nou erg aan vond. Toen kwam ik tot een eigenaardige aftelsom: de enige ramen die ik echt mooi vind, zijn die met diagonale lijnen waarmee het glas wordt onderverdeeld in lozenges, de ruitvormen die je in noodglas ziet. Dat is de mooiste neutrale achtergrond voor de beglazing van een gotische kerk. Ik dacht onmiddellijk aan dat systeem van een grid, het raster dat zich tegen het buitenlicht aftekent. Daar moet iets mee te doen zijn, besefte ik, dáár moeten de mogelijkheden liggen.”
Zie de foto’s op de site Centre International du Vitrail - Oeuvres et artistes>
Dibbets nam de opdracht aan en in samenwerking met de Franse glazenier Jean Mauret worden de 32 ramen gemaakt waarin Latijnse teksten uit de eredienst en een aantal vroegchristelijke symbolen zijn verwerkt.
De ramen van Wijlre, gemaakt door de Maastrichtse glazenier Gérard Félix, zijn abstracter van karakter. Op grond van de uitzonderlijke ontwerpen voor Blois én Wijlre is aan Dibbets de Sikkensprijs 1995 toegekend.
Wido Smeets beschreef voor Zuiderlucht in het artikel ‘Jan Dibbets brengt licht in kerk van Ransdaal’ hoe Dibbets samenwerkte met pastoor Frans Crutzen die het parochiekerkje opknapte onder meer door de bestaande gebrandschilderde vensters te vervangen door nieuwe. Hij was onder de indruk van de ontwerpen die Dibbets voor Blois had gemaakt; het licht van zijn ramen zou maar al te goed passen in het donkere kerkje van Wijlre. Ondanks tegenwerking van diverse kanten, zoals het bisdom, kreeg Crutzen het voor elkaar. De kerk werd opgeknapt en Dibbets zorgde voor het glas in lood. Drie jaar lang stonden de betonmolens in de kerk, maar het was het meer dan waard, zegt Crutzen. Door de nieuwe ramen was het licht bij elk weertype anders.
Maar veel parochianen voelden zich verblind door de helderheid van de nieuwe ramen. Dibbets: “Gekankerd dat ze hebben! Mijn God, wat is dat een vervelend stel mensen daar. Stank voor dank kregen wij.” Eind van het liedje was dat de pastoor werd weggepromoveerd: de ontwerpen voor de ramen van het priesterkoor zijn nooit uitgevoerd.
Ook ik moest mijn zonnebril opzetten tijdens de inauguratiebijeenkomst tegen het verblindende licht dat de kerk binnenstroomde. Nadat overigens de eerste uitvoering van de vensters al was vervangen door een tweede versie met iets donkerder gekleurd echt antiek glas.
|
|
|
|
|
|
|
Opdracht voor het ontwerpen van nieuwe vensters voor De kathedrale basiliek Sint Bavo als Ode aan de schepping van Joseph Cuypers
De kathedrale basiliek Sint Bavo, de bisschopskerk van het bisdom Haarlem-Amsterdam, ontworpen door Jos Cuypers in 1930, krijgt zestien nieuwe glas-in-loodvensters. Het gebouw is het grootste restauratieproject van Nederland en tijdens dit jarenlange proces werd het plan opgevat om de vensters van het middenschip -dat nooit van gebrandschilderde vensters werd voorzien- nu vorm te geven.
|
|
|
|
Jan Dibbets: ontwerp voor de nieuwe ramen voor de kathedrale basiliek St Bavo te Haarlem
Foto: Tom Haartsen
|
|
|
|
|
|
|
Presentatie ontwerpen
Bij de presentatie ontwerpen van Jan Dibbets voor ramen in de Haarlemse Kathedraal in aanwezigheid van Jan Dibbets, 27/6/2014, schreef mr. W.M.N. Eggenkamp, voorzitter stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo:
Op het ogenblik is de Haarlemse kathedraal in restauratie, het grootste restauratieproject van Nederland. De kerk is ontworpen door Jos Cuypers, de zoon van Pierre Cuypers, de man van o.a. het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam. De kerk werd tussen 1895 en 1930 in drie fasen gerealiseerd en laat de overgang zien van de neostijlen naar nieuwe kerkelijke bouwkunst. Vele destijds jonge kunstenaars werkten mee aan de inrichting en uitstraling van het gebouw, die later beroemd werden zoals Jan Toorop, Mari Andriessen, Gebroeders Brom en Han Bijvoet.
Vanaf de oplevering van het eerste deel van de kerk (1898) zijn gebrandschilderde ramen aangebracht tot aan het jaar 1959 toe. De ramen in het middenschip zijn echter nooit gebrandschilderd geworden op een aantal ramen op de begane grond na, hoewel dat wel altijd de bedoeling is geweest. Zij zijn in afwachting daarvan van noodglas voorzien. Daardoor is wel de lichtinval in het middenschip altijd maximaal gebleven, hetgeen de architectuur en de beleving daarvan zeer ten goede komt.
|
|
|
|
Het idee is opgevat om in samenhang met de huidige restauratie een eigentijds element aan deze diversiteit van ramen toe te voegen zonder teveel afbreuk te doen aan de nu zo gewaardeerde lichtinval. De kunstenaar, die daartoe het meest in staat werd geacht, is Jan Dibbets. Hij leverde een vergelijkbare prestatie in met name de kathedraal van Blois in Frankrijk (Loire). En gelukkig bleek hij daartoe bereid.
Zijn ontwerpen zijn inmiddels gereed en voor de realisering is inmiddels een vergunning afgegeven. De bedoeling is, dat de ontwerpen gerealiseerd worden in samenhang met de restauratie van het middenschip, welke naar alle waarschijnlijkheid in september aanstaande. aanvangt. Het lijkt te gaan lukken de financiële middelen voor deze operatie bijeen te brengen. Het Gieskes-Strijbisfonds en het Mondriaanfonds hebben forse bijdragen toegekend, terwijl het Janivofonds ook heeft bijgedragen. Een aanvraag bij het Prins Bernhard Cultuurfonds is lopende.
|
|
|
|
Jan Dibbets: Ontwerp voor de nieuwe ramen voor de kathedrale basiliek St Bavo te Haarlem
Foto: Tom Haartsen
|
|
|
|
|
|
|
De website Haarlems Beeld berichtte:
Deze week presenteerde kunstenaar Jan Dibbets (73) zijn ontwerpen voor de glas-in-loodramen van de Haarlemse basiliek Sint Bavo. Licht vormde hierbij de leidraad. Je kunt het sturen, weet hij.
De basiliek, gebouwd tussen 1895 en 1930, staat sinds 2010 in de steigers voor een renovatie. Dibbets koos het licht als leidraad: “Als je het te donker maakt met je ramen, gaat dat ten koste van de architectuur.” Tijdens een eerdere reis door Frankrijk om glas-in-loodramen te bestuderen leerde Dibbets dat je het licht kunt sturen. “Dat wisten ze al in de middeleeuwen. Op het zuiden moet je het licht breken met groene en blauwige kleuren. Op het noorden werk je met warmere kleuren.”
“In Haarlem heb ik hetzelfde principe toegepast, met rechthoekige ruitjes zoals Cuypers ze zelf ook heeft gemaakt. Het leverde prachtig licht op, het tegenovergestelde van wat er later in is gekomen.” Dibbets doelt op de donkere ramen van kunstenaar Han Bijvoet (1897-1975). “Als die de kans had gekregen, had hij de boel dichtgemetseld. Maar het belangrijkste is dat je het bestaande licht handhaaft.”
Dibbets’ ramen voor de Sint Bavo zijn helder en transparant van opzet, aan de minimalistische kant. Hij beeldt de symbolen voor de vier evangelisten uit, gevat in een drieluik waarin hij speelt met motieven van sterren en bladeren. “De motieven zijn allemaal net anders; er moet iets te zien zijn.” Tegenover het ‘Hebreeuwse’ raam plaatste hij een begrip uit het Nieuwe Testament: Maranatha, onze Heer zal komen. “Mooie, geheimzinnige teksten.”
In andere ramen zijn kruizen verwerkt, byzantijnse, orthodoxe en Latijnse. Ter inspiratie dienden handschriften van Rhabanus Maurus, een vroegmiddeleeuwse wetenschapper die figuurdichten maakte met een haast raadselachtige abstractie. “Als de stijl van Maurus indertijd was doorgezet”, zegt Dibbets, “dan was er in de 10de eeuw al een Mondriaan opgestaan.”
Voor de opdracht werd een bijdrage gevraagd aan het Mondriaan Fonds in het kader van de Bijdrage Opdrachtgeverschap.
www.haarlemsbeeld.nl
|
|
|
|
Het Mondriaanfonds schreef op zijn website op 4 juli 2014 in Gehonoreerd:
Jan Dibbets’ glas-in-loodramen voor Sint Bavo
Kunstenaar Jan Dibbets presenteerde deze week zijn ontwerpen voor zestien nieuwe glas-in-loodramen voor de Haarlemse basiliek Sint Bavo. De ontwerpen zijn vervaardigd in opdracht van de basiliek, die sinds 2000 een grootscheepse restauratie ondergaat. Dibbets hield in zijn ontwerpen rekening met de religieuze lading van het middenschip van de basiliek, waar de ramen geplaatst zullen worden. Daarnaast verwerkte hij in Hebreeuwse letters een zin uit het begin van het Oude Testament: ‘Het worde licht’. De Sint Bavo ontving voor deze opdracht van het Mondriaan Fonds een Bijdrage Opdrachtgeverschap. De Bijdrage Opdrachtgeverschap is bestemd voor publiek-private opdrachtgevers die openbaar toegankelijke beeldende kunstprojecten willen realiseren. Met deze bijdrage stimuleert het Mondriaan Fonds initiatieven die in samenwerking tot stand komen en waarbij het maken van beeldende kunst nadrukkelijk wordt verbonden aan het tonen ervan.
Het uitvoerend atelier is bij publicatie van dit artikel nog niet bekend, het zal twee jaar duren voordat de vensters gemaakt en geplaatst zijn.
Lees voor de geschiedenis van de kerk het artikel door Guido Hoogewoud in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren>
Zie de uitgevoerde ontwerpen>
GLAS IN LOOD VAN JAN DIBBETS IN DE NIEUWE BAVO, HAARLEM
Zie het Artikel De restauratie van het schip van de Kathedrale Basiliek Sint Bavo in Haarlem is afgerond.>
KATHEDRALE BASILIEK SINT BAVO
Leidsevaart 146
NL-2014 HE Haarlem
info@rkbavo.nl
+31 (0)23-5323077
www.rkbavo.nl
|
|
|
|
Click here to download the file "Jan_Dibbets_biografie_nederlands.pdf".
|
|
|
Click here to download the file "Jan_Dibbets_one-man_exhibitions.pdf".
|
|
|
|
|
